Housing Cooperatives as a Grassroots Socio-Economic Movement and the Social Security of Poles

Wstęp

Potrzeba mieszkania jest jedną z kluczowych potrzeb egzystencjalnych człowieka¹. Społeczeństwo, które ma godne warunki mieszkaniowe, tanie, dostępne mieszkania, ma przestrzeń, aby wieść spokojne życie we wspólnocie lokalnej. Dobrze prowadzona polityka społeczna w zakresie mieszkalnictwa pozwala na właściwy rozwój społeczny, zapobiega patologiom i wykluczeniu². Inicjatywy oddolne, które mają na celu budowę mieszkań są istotnym elementem polityki mieszkaniowej państwa. Społeczeństwo obywatelskie samo może zadbać o budowanie lokalnych wspólnot, jednak ważne jest, aby państwo właściwie wspierało i nie blokowało podobnych inicjatyw. Polska może pochwalić się bogatymi tradycjami w zakresie spółdzielczości, w tym spółdzielczości mieszkaniowej³. Idea ta jest głęboko zakorzeniona w naszym społeczeństwie. Jednak różnorodne okoliczności polityczne, społeczne, gospodarcze zdewaluowały obraz spółdzielczości⁴. Idea spółdzielczości zrodziła się jako odpowiedź na kryzysy, realne problemy trawiące społeczeństwo. W duchu demokratycznym ludzie postanowili „wziąć sprawy w swoje ręce” i sami zadbać o swoje potrzeby mieszkaniowe.

Polacy wracają do zapomnianej idei i istoty kooperacji. W ostatnich latach możemy zaobserwować wzrost zainteresowania kooperatyzmem, w tym kooperatyzmem mieszkaniowym⁵. Warto zastanowić się̨ z jakich przesłanek, motywacji wynika potrzeba nowej kooperacji mieszkaniowej. Przedmiotem artykułu są kooperatywy mieszkaniowe w Polsce, rozumiane jako zrzeszenia, które mają na celu zaspokojenie podstawowej potrzeby mieszkaniowej. Definicja pojęcia kooperatywy została zaczerpnięta z dostępnej literatury przedmiotu⁶. W zakresie terytorialnym badanie obejmuje podmioty w Polsce. Dotychczas kooperatywy powstały we Wrocławiu, Konstancinie i Gdyni. W ujęciu chronologicznym artykuł obejmuje głównie czasy XXI wieku. Zasadniczym problemem badawczym niniejszego artykułu jest stan kooperatyw mieszkaniowych w Polsce. Kryzys mieszkaniowy, stan spółdzielczości mieszkaniowej w Polsce, brak systemowego wsparcia mieszkaniowego, szczególnie dla młodych Polaków – to wszystko spowodowało, że pojawiają się oddolne inicjatywy, tzw. kooperatywy mieszkaniowe, które są pewnego rodzaju formą spółdzielczości mieszkaniowej, jednak nie korzystającej z podstawy prawnej i instytucjonalnej spółdzielni⁷. Mają te same cele – wspólne zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych. Kooperatywy mieszkaniowe mogą być ważną reakcją na kryzys mieszkaniowy oraz stać się istotnym podmiotem w systemie społeczno-gospodarczym państwa. Zasadniczym celem badania było ukazanie zjawiska kooperacji mieszkaniowej w kontekście spółdzielczości mieszkaniowej oraz sposobu, w jaki kooperatywy są postrzegane przez swoich członków. Podjęto próbę odpowiedzi na pytania: skąd wzięła się̨ potrzeba nowej kooperacji mieszkaniowej; jak działają kooperatywy; jak się prezentują na tle idei spółdzielczości? Jaki jest stosunek czynnika państwowego do tego ruchu społeczno-gospodarczego i jakie są perspektywy rozwoju kooperatyw oraz jaką rolę mogą one odegrać w aspekcie bezpieczeństwa społecznego i ekonomicznego współczesnego społeczeństwa polskiego. Problem spółdzielczości jako istotnego podmiotu społeczno-gospodarczego w Polsce, jest często pomijany w dyskusjach i badaniach. Nowy ruch kooperacji, w tym kooperacji mieszkaniowej, może być ważnym ruchem w świecie po kryzysie. Kooperacja mieszkaniowa stanowi także element wpływający na bezpieczeństwo społeczne państwa. Problematyka kooperacji mieszkaniowej była badana przez środowiska urbanistyczne i architektoniczne. Brakuje opracowań, które dotykałyby kwestii społecznych oraz politologicznych związanych z ruchem kooperatyw. Badania nad kooperatywami mieszkaniowymi są prowadzone w ramach rożnych dyscyplin nauki, jednakże brak jest publikacji, które odnosiłyby się do problemu w szerszym kontekście i interdyscyplinarnie, zwłaszcza w kontekście polityki mieszkaniowej. Wyniki badań mogą więc stać się ważnym punktem odniesienia w dyskusjach nie tylko o kooperacji mieszkaniowej, ale także dotyczących nowych ruchów społecznych i aktywizmu miejskiego. Temat kooperatyw poruszany był nałamach dzienników i tygodników, a także w audycjach radiowych⁸.

Kooperatywy mieszkaniowe jako współczesna alternatywa spółdzielczości mieszkaniowej

Idea kooperacji mieszkaniowej jest ideą równie starą, co spółdzielczość jako taka. Już francuski filozof Charles Fourier na początku XIX wieku propagował założenie falangi, czyli stowarzyszenia rolniczo-przemysłowego, w którym ludzie również mogliby mieszkać i prowadzić codzienne życie. Przezwyciężanie alienacji, zaniku więzi społecznych oraz dążenia tylko do zysku i pomnażania kapitału stało się myślą przewodnią ruchów kooperacyjnych⁹. Spółdzielczość w swoim założeniu ma służyć budowie aktywnego społeczeństwa, przyczyniać się do jego rozwoju i poprawy bezpieczeństwa.

W III RP opinia publiczna postrzegała spółdzielczość, szczególnie mieszkaniową, jako relikt przeszłości, pomimo to po 2008 r. zaczęła odradzać się idea kooperacji. Pojawił się wówczas nowy, „młody” ruch spółdzielczy, który w wybiórczy sposób korzysta z zasad spółdzielczych¹⁰. Nowe kooperatywy, mimo posiadania jednakowych celów ze spółdzielniami mieszkaniowymi, odcinają się od nich. Używanie odmiennej nazwy „kooperatywa”, zamiast „spółdzielnia” ma także charakter odróżnienia obu form prawnych. Idee kooperatyzmu są żywe i we współczesnym społeczeństwie wymagają redefinicji. Szczególnie kryzys gospodarczy 2008 r. obnażył braki kapitalizmu i otworzył drzwi nowym formom gospodarowania. Idea spółdzielcza wyrosła na kryzysie – nowy kooperatyzm również odradza się w cieniu kryzysu. Rośnie zapotrzebowanie na różnego rodzaju alternatywne formy zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, bowiem obecnie rynek jest zdominowany przez deweloperów.

Spółdzielnie mieszkaniowe w Polsce działają obecnie na podstawie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ustawy Prawo spółdzielcze oraz na podstawie innych ustaw i własnych statutów. Jak wskazuje ustawa, spółdzielnia jest: „dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby członków, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą”¹¹. „Celem spółdzielni mieszkaniowej, jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków oraz ich rodzin, przez dostarczanie członkom samodzielnych lokali mieszkalnych lub domów jednorodzinnych, a także lokali o innym przeznaczeniu”. Spółdzielnia ze swej istoty ma charakter niezarobkowy, lecz de facto w polskim prawie jest traktowana jak przedsiębiorca¹². Orzecznictwo Sądu Najwyższego wyraźnie wskazuje kierunek, w jakim spółdzielczość w Polsce jest postrzegana. Wychodzi na jaw niezrozumienie odmienności spółdzielczości od innych podmiotów gospodarczych. Jak zatem w takich warunkach mają swobodnie rozwijać się nowe spółdzielnie mieszkaniowe, zgodnie z ideami spółdzielczości?

Tworząc społeczeństwo obywatelskie bazujemy na pewnych wzorcach organizacyjnych wypracowanych przez ludzi na przestrzeni dziejów. Owe wzory tworzą pewnego rodzaju kapitał społeczno-kulturowy, będący zasobem, z którego mogą czerpać kolejne pokolenia¹³. Jak wskazuje Marek Rymsza, działalność Polaków skierowana na przezwyciężenie kryzysu i odbudowanie państwowości po 1918 r. istotnie przyczyniła się do wzrostu społeczno-gospodarczego. Ogromną rolę odegrał tu ruch stowarzyszeniowo-spółdzielczy. Kapitał społeczno-kulturowy, jaki pozostał z tej działalności i który może inspirować dzisiaj to: integrowanie społeczeństwa, krzewienie postępu cywilizacyjnego, kooperatyzm jako szkoła demokratyzmu, budowa podmiotowości gospodarczej i aktywizacja ludzi niezamożnych.

Kapitał moralny spółdzielczości po 1945 r. został niejako naruszony poprzez degradację spółdzielni, zanik więzi członkowskich, niski poziom zaufania społecznego oraz utratę podmiotowości spółdzielców. Wzorce spółdzielczości mieszkaniowej mogą być inspiracją dla współczesnych kooperatyw mieszkaniowych. Jednak nowe kooperatywy zostały, zarówno przez społeczeństwo, jak i przez czynnik państwowy, odróżnione od spółdzielni mieszkaniowych. Kooperatywy mieszkaniowe, według ustawodawcy są odpowiedzią na potrzebę „(…) wzbogacenia zbioru możliwych sposobów zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych (…). Dodatkowo stanowi realizację założeniazawartego w Narodowym Programie Mieszkaniowym, który łączy tego typu działania z rozwojem szeroko pojętej oddolnej spółdzielczości mieszkaniowej”¹⁴. Wyróżnikiem nowej kooperacji jest oddolność i większa aktywność jej członków – od projektu mieszkania, po współzarządzanie nim. Nowe kooperatywy są podmiotami znacznie mniejszymi niż spółdzielnie mieszkaniowe.

Kooperatywy mieszkaniowe w Polsce

Kooperatywa mieszkaniowa jest zrzeszeniem osób fizycznych, które działają w celu zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych. Członkowie realizują proces inwestycyjny na podstawie umowy. Jak zauważają badacze – „w porównaniu ze spółdzielnią mieszkaniową działalność kooperatywy jest mniej sformalizowana i bardziej odpowiada potrzebom mniejszym grup osób wspólnie chcących wybudować budynek”¹⁵. Kooperatywa mieszkaniowa jest sposobem zaspokajania potrzeb mieszkaniowych. Grupa ludzi podejmuje inicjatywę po to, aby zdobyć mieszkanie. Członkowie kooperatywy są inwestorem. Cechą charakterystyczną jest grupowe planowanie, budowa, remont oraz zamieszkiwanie. Głównym celem tego typu inicjatyw jest pozyskanie mieszkania w korzystnej cenie, uniknięcie kredytów, a także pozyskanie mieszkania w dobrej lokalizacji i mieszkanie ze wspólnotą, z którą dzieli się wartości, idee. Pojawiają się opinie, że kooperatywynie są dla każdego¹⁶. Są dla „aktywnych” i „zaradnych”, dla osób z klasy średniej¹⁷. W literaturze na temat budownictwa wyraźnie odróżnia się sektor budownictwa partycypacyjnego, do którego zaliczane jest budownictwo indywidualne, budownictwo spółdzielcze oraz budownictwo społeczne czynszowe¹⁸. Przyjęta w 2022 r. ustawa o kooperatywach mieszkaniowych, stwierdza, iż „członkowie kooperatywy mieszkaniowej współdziałają w celu realizacji inwestycji mieszkaniowej. Kooperatywę mieszkaniową tworzy co najmniej trzech członków”¹⁹. Z dotychczasowej kwerendy wynika, że w Polsce do końca 2022 r. powstały cztery kooperatywy mieszkaniowe: Kooperatywa Mieszkaniowa – Pomorze, Kooperatywy Wrocławskie, Kooperatywa Konstancin oraz gliwickie Domy Nadziei. Należy zaznaczyć, że wszystkie powstały przed 2022 r., to znaczy przed wejściem w życie ustawy o kooperatywach. Zatem ich formy prawne i sposób organizacji różnią się.

Kooperatywa Wrocław – Nowe Żerniki została zainicjowana niejako przez samorząd miejski. Kooperanci mogli kupić działkę̨ i przy pomocy architektów zaprojektować mieszkanie. Osiedle zostało wzbogacone o lokale użytkowe. Miasto przekazało trzy działki dla kooperatyw, które brały udział w przetargu. Dzięki wspólnym negocjacjom kooperantów i Urzędu Miasta, udało się pozyskać finansowanie dla inwestycji²⁰.

W 2012 r. powstał pierwszy budynek kooperatywy Gdynia – Kooperatywa Pomorze. Kooperatywę tworzyło kilka rodzin (znajomi i nieznajomi). Zostały wybudowane cztery budynki. Kooperanci zawarli porozumienie o współpracy na czas budowy, obecnie działają jako wspólnota. Kooperatywa powstała bez wsparcia samorządu czy organizacji pozarządowej. Budynki powstały w całości z inicjatywy oddolnej mieszkańców.

Kooperatywę Konstancin-Jeziorna zamieszkuje 8 rodzin (znajomi) od 2016 r., 1 budynek wielorodzinny. Jest to osiem mieszkań projektowanych partycypacyjnie. Nie ma w nich pomieszczeń wspólnych. Członkowie kooperatywy zawarli porozumienie o współpracy na czas budowy, a w uzyskaniu kredytu wsparła ich Fundacja Habitat for Humanity Poland. Od fundacji otrzymali oni również pomoc w pozyskaniu finansowania oraz wsparcie wolontariuszy²¹.

Tabela 1. Charakterystyka kooperatyw w Polsce w latach 2012–2018

Źródło: I. Czaja, R. Śliwa, Kooperatywy…²²

„Domy Nadziei” założone w Gliwicach nie miały charakteru kooperatyw, zakładanych przez obywateli oddolnie, a raczej były wyrazem filantropii, to już w samym celu inicjatywy nawiązywały do idei kooperacji. Jak mówią sami założyciele: „Celem budowy w Gliwicach było, oprócz zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, zbudowanie silnej wspólnoty sąsiedzkiej, która da oparcie jej członkom i przyczyni się do rozwoju”²³.

Narodowy Program Mieszkaniowy przyjęty przez Radę Ministrów w 2016 zawierał zapis o kooperatywach mieszkaniowych jakonowej formie spółdzielczości,²⁴ jednak ustawa o kooperatywach mieszkaniowych została przyjęta dopiero w 2022 r. Do opiniowania projektu ustawy o kooperatywach została zaproszona inicjatywa – Kooperatywa Pomorze, a konkretnie jej założyciel Roman Paczkowski. Wskazywał on w swoim stanowisku, że: „(…) od kilku lat a szczególnie obecnie [kooperatywy – przyp. aut.] są jedyną alternatywą dla młodych ludzi pragnących pozyskać własne M”²⁵. Kooperanci czynnie włączyli się w proces legislacyjny. Ustawa został przyjęta 4 listopada 2022 r. i definiuje pojęcie kooperatywy mieszkaniowej poprzez dookreślenie, kim jest członek kooperatywy. W świetle art. 4 ust. 1 ,,Członkowie kooperatywy mieszkaniowej współdziałają w celu realizacji inwestycji mieszkaniowej. (…) Członkiem kooperatywy mieszkaniowej może być wyłącznie osoba fizyczna”²⁶. Ustawa (jak wskazano w uzasadnieniu) ma ułatwić realizację inwestycji poprzez preferencyjne warunki ubiegania się o finansowanie wbankach czy dostęp do nieruchomości należących do gmin²⁷. Cel działania kooperatyw ma charakter niekomercyjny. Działają one, aby zaspokajać potrzeby mieszkaniowe Polaków. Ważne jest również ujęte w ustawie „współdziałanie członków” poprzez wspólnotę celu gospodarczego.

Kooperatywy mieszkaniowe jako element bezpieczeństwa społecznego

Na bezpieczeństwo społeczne składa się szereg elementów, m.in. bezpieczeństwo psychologiczne, ekonomiczne, polityczne, socjalne, informacyjne, ekologiczne²⁸. Jest to pojęcie obszerne, obejmujące sferę działalności i aktywności obywateli oraz zakres zaspokojenia ichpodstawowych potrzeb. W proces budowy systemów bezpieczeństwa społecznego zaangażowane powinny być zarówno organy państwowe, jak i podmioty społeczne²⁹.

Przyjęta w 2020 r. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej określa jeden ze swoich filarów właśnie kwestię bezpieczeństwa społecznego. Strategia jasno wskazuje, iż interesy narodowe w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego obejmują międzyinnymi zapewnienie warunków do trwałego i zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego³⁰. Realizacja strategii bezpieczeństwa społecznego RP odbywa się między innymi poprzez polepszenie warunków mieszkaniowych Polaków. Obejmuje ona bezpośrednio wpływ na kształtowanie polityki mieszkaniowej państwa poprzez udział obywateli w tworzeniu swoich miejsc zamieszkania oraz przez ingerencję państwa. Programy takie jak „Narodowy Program Mieszkaniowy”, „Pierwsze mieszkanie” czy przyjęte w 2022 „Kooperatywy mieszkaniowe” mają za zadanie wsparcie obywateli w realizacji podstawowej potrzeby zapewnienia sobie bezpieczeństwa i dachu nad głową. Bezpieczeństwo społeczne jest związane z zapewnieniem obywatelom odpowiedniej jakości życia i ograniczenie wszelkich ryzyk z nimi związanych. „Bezpieczeństwo społeczne oznacza ochronę od niedostatku materialnych i duchowych potrzeb oraz gwarantuje możliwość swobodnego rozwoju jednostek w państwie. Obejmuje nie tylko stan wolności od rożnych rodzajów ryzyk socjalnych, ale całej gamy problemów społecznych z uwzględnieniem tożsamości narodowej”³¹.

Kooperatywy mieszkaniowe mogą przyczynić się budowy bezpieczeństwa społecznego poprzez:

• pomoc w realizacji podstawowej potrzeby człowieka – potrzeby bezpieczeństwa, schronienia, miejsca do życia.
• zwiększenie poczucia podmiotowości człowieka. To właśnie obywatele są inicjatorami procesu inwestycyjnego jakim jest kooperatywa mieszkaniowa i biorą czynny udział w decyzjach podejmowanych w ramach projektowania budynku. Odróżnia to kooperatywy od budownictwa deweloperskiego, na którego proces przyszli mieszkańcy nie mają dużego wpływu.
• zwiększenie możliwości pozyskania mieszkania przede wszystkim poprzez ograniczenie kosztów. Doświadczenia kooperatyw mieszkaniowych pokazują, że możliwe jest obniżenie kosztów o około 20-30% w porównaniu do nabycia mieszkania na rynku komercyjnym³².
• polepszenie warunków mieszkaniowych. Kooperanci sami decydują o zagospodarowaniu gruntu. Mogą tworzyć miejsca wspólne oraz projektować mieszkania na własne potrzeby.
• budowę kapitału społecznego. Wspólna praca przy realizacji projektu kooperatywy staje się okazją do budowania kapitału społecznego poprzez zwiększenie zaufania. Takie przedsięwzięcie wymaga czasu, rozmów, spotkań, zawierania kompromisów, co może w znacznym stopniu wpływać na kształtowanie wspólnoty obywatelskiej i współodpowiedzialności za bezpieczeństwo społeczne obecnych i przyszłych pokoleń.

Schemat 1. Wpływ kooperacji mieszkaniowej na bezpieczeństwo społeczne

Źródło: opracowanie własne.

Kooperatywy w oczach członków w świetle badań empirycznych

Dane zebrane podczas badania pozwoliły na sformułowanie wniosków, które ilustrują nowe kooperatywy. Przeprowadzono wywiady jakościowe z pięcioma przedstawicielami kooperatyw mieszkaniowych oraz osobami bezpośrednio zaangażowanymi w proces ich powstawania. Badania jakościowe wraz ze zbieraniem materiałów obejmowały okres styczeń – marzec 2022 r. Określenie dokładnej liczby członków kooperatyw w Polsce jest zadaniem właściwie niemożliwym, bowiem trudno zidentyfikować wszystkie działające kooperatywy oraz ich członków. Rekrutacja osób do badania okazała się zadaniem trudnym. Kooperatywy są małymi społecznościami, do których trudno dotrzeć. Zastosowana w badaniu metoda indywidualnych wywiadów (IDI) pozwoliła na uzyskanie informacji, które umożliwiły rekonstrukcję opinii, głównych założeń, postaw dotyczących kooperacji mieszkaniowej w Polsce. Przy interpretacji wyników badań należy przyjąć założenie, że są one niekiedy niejednoznaczne. Pokazuje to jednak złożoność zjawiska oraz wskazuje pole do dalszych badań. Każdy rozmówca przedstawił własną perspektywę działania kooperatywy, która w każdym mieście wygląda nieco inaczej. Członkowie kooperatyw jako główny cel swojej aktywności podkreślają możliwość kształtowania swojego miejsca zamieszkania na własnych zasadach. Ważna jest dla nich sprawczość oraz poczucie przynależności do wspólnoty, na której kształt mają wpływ. W dużej części kooperanci postrzegają „starą” spółdzielczość jako ruch wywodzący się z PRL, który nie był ruchem oddolnym, samorządnym, lecz upodobnionym do spółek państwowych. Nie widzą potrzeby przekształcania kooperatyw w spółdzielnie. Można przypuszczać, że współczesne kooperatywy mieszkaniowe mają cele i potrzeby podobne do pierwszych kooperatyw polskich z dwudziestolecia międzywojennego. Pobudki do ich tworzenia mogły wynikać z podobnych okoliczności, tj. chęci wzięcia sprawy w swoje ręce i możliwości kształtowania rzeczywistości wokół siebie. Przeprowadzone badania wskazują, że kooperatywy mieszkaniowe mają pewne cechy spółdzielni, jednak nie podzielają zasad i idei spółdzielczych w całości. Na pewno można zauważyć pewne zbieżności w koncepcji spółdzielczości i kooperacji mieszkaniowej, chociażby oddolność czy działanie wspólnotowe. Potrzeba nowej kooperacji mieszkaniowej wzięła się z zaistniałej sytuacji na rynku mieszkaniowym w Polsce, gdzie duża cześć młodych osób, które chcą pozyskać mieszkanie znajduje się w tzw. luce czynszowej. Jednocześnie mają zbyt wysokie dochody, aby liczyć na pomoc państwa i są zbyt biedni, aby pozwolić sobie na zakup mieszkania lub budowę domu, a także na uzyskanie kredytu. Wspólnotowe działanie pozwoliło na niższy koszt budowy i łatwiejszą realizację inwestycji przez wspólne działanie.

Na podstawie przeprowadzonych badań, dotyczących zjawiska kooperacji mieszkaniowej w Polsce można wysnuć następujące wnioski ogólne: kooperatywy mieszkaniowe w Polsce są tworem wewnętrznie zróżnicowanym. Każde przedsięwzięcie nieco się od siebie rożni, jednak wszystkim przyświecał jeden główny cel – pozyskanie własnego mieszkania w niższej cenie niż oferuje rynek mieszkaniowy. Kooperatywy i spółdzielnie, mimo wielu wspólnych założeń, są odrębnymi podmiotami i nie ma podstaw, aby traktować je równorzędnie. Współczesnekooperatywy mieszkaniowe w Polsce w pewnym stopniu identyfikują się z zasadami spółdzielczymi, jednak nie widzą potrzebyprzekształcania się w spółdzielnie mieszkaniowe. Spółdzielczość w oczach kooperantów jawi się jako zjawisko negatywne. Można sądzić, iż jest to powód, który zniechęca do zakładania nowych spółdzielni mieszkaniowych. Jednak istnieje potrzeba wspólnotowego działania, dlatego poszukuje się nowych form, które jednocześnie bazują na tradycyjnym ruchu spółdzielczym. Istotne jest to, że forma prawna działalności kooperatyw nie jest najistotniejsza dla jej członków, jest kwestią wtórną. Najważniejsze jest osiągniecie wspólnego celu. Potrzeba kooperacji mieszkaniowej wynika z sytuacji w sektorze mieszkaniowym w Polsce. Wybudowanie mieszkania „na swoich warunkach” w większym mieście jest dużym wyzwaniem dla większości społeczeństwa. Dlatego motywacje dotyczące podstawowej potrzeby bezpieczeństwa osobistego i ekonomicznego są ważne dla nowej kooperacji mieszkaniowej. Ani mechanizmy rynkowe, ani pomoc państwa w obrębie polityki mieszkaniowej nie zawsze są wystarczające, aby zaspokoić potrzebę mieszkania. Kluczową motywacją członków kooperatyw mieszkaniowych była chęć pozyskania mieszkania na korzystniejszych warunkach niż̇ na rynku komercyjnym.

Zakończenie

Kooperatywy mieszkaniowe w Polsce są nowym zjawiskiem. Potrzeba jeszcze wielu badań i analiz, aby dokładnie je rozpoznać. Bez wątpienia jest to interesujący ruch, zakorzeniony w tradycji spółdzielczej, tak istotnej w historii społeczno-gospodarczej Polski. Kooperatywy powstają jako forma oddolnej budowy społeczeństwa obywatelskiego, które nie jest bierne i działa w obszarach, w których zawodzi państwo i rynek. Przyszłość kooperacji mieszkaniowej nie jest jednoznaczna, pomimo wzrostu popularności kooperatyw, ich dalszy rozwój może być utrudniony przez problemy organizacyjne. Kooperacja bowiem wymaga determinacji oraz wysokiego kapitału społecznego. Jednak te formy działalności społecznej wydają się być alternatywą dla współczesnego zauroczenia liberalizmem i indywidualizmem, szczególnie w obliczu kryzysu. Spółdzielczość jest ruchem głęboko zakorzenionym w tradycji, który sprawdził się w czasach niepewności. Pokazuje to historia ruchu spółdzielczego³³. Wzorce i idee spółdzielczości są nadal żywe i budzą zainteresowanie wśród rożnych grup społecznych, zwłaszcza w kontekście bezpieczeństwa społecznego i ekonomicznego Polaków. Kooperacja w sferze mieszkaniowej stanowi element realizacji potrzeby kreowania własnego miejsca zamieszkania. Zgodnie z założeniami ustawodawcy, kooperatywy są skierowane do osób, które nie mają wystarczających środków, aby nabyć nieruchomość samodzielnie. Niezaspokojone potrzeby mogą stanowić zagrożenie dla schronienia, zdrowia lub przyczynę osamotnienia³⁴. Tak więc zarówno czynnik społeczny (poprzez oddolne inicjatywy), jak i czynnik państwowy (odpowiednie ustawodawstwo wspierające ruchy kooperatyw) mają wpływ na kształtowanie bezpieczeństwa społecznego.